Burgers' Ocean, een tropisch en zilt avontuur op de Veluwe

Een bezoek aan een dierentuin is in Nederland al lang geen 'apies kijken' meer. Onze vaderlandse dierenparken behoren tot de meest vooruitstrevende ter wereld. Hierbij hoort dat de traditionele kooien en dierverblijven steeds meer vervangen worden door biotopen en exotische landschappen.

Burgers' Dierenpark in Arnhem werd hierbij de trendsetter. Het park was het eerste dat een echt kunst-ecosysteem tot stand bracht. In 1988 werd Burgers' Bush geopend, een gigantische tropische kas van anderhalve hectare en twintig meter hoog waarin een heel natuurgetrouwe nabootsing van een tropisch regenwoud werd ondergebracht met tienduizenden planten en dieren.

Het succesvolle project werd wereldberoemd en al snel volgde een net zo spectaculaire woestijnhal en een kleinere mangrovehal. Steeds ging het erom om de bezoeker een stukje tropische natuur te laten beleven, dieren te laten ontdekken die zich vrij door het landschap konden bewegen en hem te laten genieten van verassende planten en bloemen. Het bezoekersaantal steeg naar anderhalf miljoen en ook uit het buitenland kwamen er steeds meer vaste bezoekers.

Het was dan ook niet zo’n verrassing dat een volgend project van Burgers' weer zo'n grootschalige eco-display zou worden zoals het dierenpark deze zeer natuurlijke dierverblijven is gaan noemen. Het werd Burgers' Ocean: een kennismaking met het leven in de Indische en Stille Oceaan.

Wanneer je in de Bush bij de grote waterval bent aangekomen, kun je even verderop borden vinden die je op weg helpen naar de oceaan. Het pad voert door een rotstunnel. Na een laatste bocht sta je ineens aan zee. Je ruikt het zoute water en tussen de rotsblokken door ontdek je het deinende water van een lagune. Het blijkt eb te zijn want de kruin van een nabijgelegen koraalrif steekt net een beetje boven water uit. In het heldere water kun je alles goed zien. Dan melden zich de eerste bonte koraalvissen. Er zwemt een groepje wimpelvissen voorbij terwijl even verderop een school kleurige doktersvissen algen van het koraal afplukt. Omdat er steeds weer andere dieren opduiken zou je hier best nog een tijdje willen staan maar er is nog veel meer. Het pad loopt slingerend verder en leidt de bezoeker echt de zee in! Tussen rotsen en enorme gebogen glaswanden daal je af in zee en betreed je het koraalrif onder water. Vanaf hier ervaar je wat een duiker meemaakt. Telkens doemen er fantastische koraalwanden op waarlangs zich duizenden kleurige vissen bewegen. Het is een adembenemend, sprookjesachtig avontuur waarin zelfs vervaarlijke murenen of giftige koraalduivels voorkomen.

Het rif is opgebouwd uit kunstkoraal omdat echt steenkoraal beschermd is en deze dieren in aquaria moeilijk in leven te houden zijn. Ze vragen heel schoon water, een enorme sterke belichting, voldoende stroming en natuurlijk lekker warm water. Van de totaal drie miljoen liter zeewater (dat overigens door het dierenpark zelf wordt gemaakt) in Burgers' Ocean is er meer dan een miljoen liter zeewater beschikbaar om het leven op en rond een koraalrif te laten zien. Ongeveer de helft hiervan is gedecoreerd met kunstkoraal dat voor een groot deel in het dierenpark door kunstenaars is gemaakt en nauwelijks van echt is te onderscheiden. De andere helft (zo'n 600.000 liter) zal over enige tijd worden bevolkt met echt levend koraal. Deze afdeling is erg kwetsbaar en heeft veel tijd nodig om zich tot een echt rif te ontwikkelen. Een groot aantal sterke lampen moet er voor voldoende licht zorgen. In de Ocean zullen de bezoekers trouwens ook kennis kunnen maken met het nachtleven op het rif. In een deel van de route is het dag-nacht ritme omgedraaid en zijn de nachtbrakers van het koraal juist actief. Een unieke kans om bijv. kreeften, krabben, garnalen, zee-egels en nachtactieve vissen en koralen te bestuderen die anders altijd verborgen blijven in spleten en holen.

Het avontuur is hiermee nog lang niet voorbij want vanuit het duister verlaten we het koraal en belanden we in de open oceaan achter het rif. Achter een ruit van 25 meter lang en bijna 6 meter hoog (de grootste ruit ter wereld!), zien we de adembenemende duistere wereld van de grote diepte. Er ligt een scheepswrak waaromheen hele wolken van duizenden kleurige visjes zwemmen en dan kan het gebeuren dat er plots een of meer haaien te voorschijn komen uit de geheimzinnige achtergrond, of een enorme adelaarsrog voorbij komt 'vliegen'. Het panorama dat hier geboden wordt is echt prachtig. Omdat je niet kunt zien waar het 3 miljoen liter-bassin zijn grenzen heeft lijkt het allemaal nog groter dan het al is. Gelukkig zijn er (rots-)bankjes om er rustig van te genieten.
Op de verdere onderwatertocht kun je nog kwallen of wat grote scholen zilveren visjes tegenkomen. Maar dan zijn er tenslotte ineens weer onderwaterrotsen en weet je dat je weer bij een kust bent aangekomen. Een spectaculaire glazen tunnel voert precies onder een aanlegsteiger door en je ziet de kustvissen overal naast en boven je zwemmen. Zelfs hier kun je verrast worden door bijv. een knaap van een luipaardhaai of een flinke rog. Maar tussen de rotsen kunnen ook kleinere bodemhaaien of krabben, zeesterren of zee-egels te voorschijn komen. Helaas is daarna de oceaan-ontdekkingstocht voorbij en keer je terug in het regenwoud.

In totaal bevat Burgers' Ocean 8 miljoen liter tropisch zeewater. Dit water is verdeeld over een tiental bassins. Dit maakt het mogelijk om verschillende deelbiotopen te laten zien en vooral ook om dieren die niet samen gehouden kunnen worden toch allemaal te laten zien. De Ocean is verreweg het grootste 'aquarium' in een Europese dierentuin en heeft een zeer geavanceerd waterbehandelingssysteem. Omdat Arnhem niet aan zee ligt en zeewater erg duur is, moet al het water zo lang mogelijk gebruikt worden. Een goede zuivering is daarom van groot belang. Op de bovenste verdieping van het complex staan de filters en de meeste technische voorzieningen. Hierbij horen de verwarmings- en koelingssystemen, de luchtbehandelingskasten en besturingscomputers maar ook de keuken met de vries- en koelcellen, het waterlaboratorium, de quarantaine/kweekafdeling, enz. Een heel noodzakelijke voorziening is de ruimte voor de duikbenodigdheden want bijna elke dag moet er gedoken worden om te voeren, te inspecteren en natuurlijk de ruiten schoon te maken.

Hoewel de Ocean al lang bezocht kan worden, is deze nog niet helemaal af. Het grote bassin voor het levende koraalrif heeft nog tijd nodig. Net als in de Bush en Desert ontwikkelen de biologische systemen zich steeds verder. Naarmate er meer planten groeien of diersoorten zich gaan voortplanten, zullen er meer andere dieren toegevoegd kunnen worden om het biologische evenwicht in stand te houden. Zo blijft het niet alleen voor de bezoeker een avontuur maar ook voor de biologen en dierverzorgers van Burgers' Ocean.

door drs. J. Wensing, bioloog