Even bomen over bomen

Burgers’ Zoo ligt op een stuwwal. Grof rivierzand werd in de ijstijd door het landijs opgestuwd tot de fraaie heuvels in en rond Arnhem.

Burgers’ Zoo ligt op een stuwwal. Grof rivierzand werd in de ijstijd door het landijs opgestuwd tot de fraaie heuvels in en rond Arnhem. Dat zand is erg arm aan voedingsstoffen en is van nature ‘woeste grond’. Op enkele plaatsen heeft de wind later nog wel wat vruchtbare grond (löss) afgezet. Dat vind je bijvoorbeeld langs de Schelmseweg (waar de dierentuin aan ligt) en omdat de bodem daar dus rijker is, kunnen er bijvoorbeeld beuken groeien. In grote delen van ons park is dat niet zo. Het bos dat er begin vorige eeuw is aangeplant, was daarom echt pionierbos met veel berken en naaldbomen. Later hebben zich eiken gevestigd en zijn er ook Amerikaanse eiken geplant.

Veel van die oorspronkelijke bomen zijn de afgelopen jaren begonnen aan een natuurlijk aftakelingsproces. Vrijwel alle berken zijn bijvoorbeeld afgeleefd en zullen niet lang meer meegaan. Door zieke of dode bomen te verwijderen wordt het bos geopend waardoor er meer licht doordringt en jonge aanplant betere kansen krijgt. De overblijvende oude bomen worden daardoor echter ook meer blootgesteld aan zgn. windworp: ze kunnen makkelijker omwaaien. Dat is goed te zien aan een aantal scheef gewaaide grove dennen.

Gevaarlijk?

Berken zijn makkelijk te vervangen; die groeien vrij snel. Maar oude eiken en beuken zijn moeilijker. Voordat een jonge eik groot is, zijn er tientallen jaren voorbij. Reden om de oude bomen zo lang mogelijk te sparen. Maar van de andere kant mogen bomen ook geen gevaar gaan opleveren voor mens of gebouw.

Daarom worden alle bomen regelmatig geïnspecteerd. Dode of gevaarlijke takken worden daarna verwijderd en bomen die dood zijn of gevaar opleveren moeten dan worden gekapt. Maar wanneer is een boom gevaarlijk? Soms kun je aan de buitenkant de ziektes waarnemen doordat er in het najaar parasitaire paddestoelen op groeien. Zo staan er enkele bomen die zijn aangetast door tonderzwammen en zwavelzwammen. Deze zorgen voor afsterving van gezond weefsel onder de schors en in de wortels en daar merk je verder niet veel van. De boom staat er nog ogenschijnlijk groen en gezond bij terwijl er binnenin soms al grote delen zijn weggerot en de stam al hol wordt. De saptransporten gaan immers door de buitenste laag van de stam. Het centrale houtgedeelte is daar eigenlijk niet meer voor nodig. Die zorgt slechts voor de stevigheid. Als die wordt aangetast, kan een beetje wind catastrofaal zijn. Maar hoe zie je nu hoever zo’n zwam heeft huisgehouden? 

Onderzoek

Gelukkig is daar een apparaat voor ontwikkeld: de Picus geluidstomograaf. Hij werkt net als een echoscoop. Rond de voet van de boom worden op regelmatige afstand tien meetspijkers in de stam geslagen die verbonden zijn met tien registratie punten. Met een hamer wordt op een spijker geklopt. Een geluidsgolf verplaatst zich dan door het hout naar de meetpunten. De structuur en het vochtgehalte van het hout bepalen de snelheid van die golf. Hierdoor ontstaat er een ‘geluidspatroon’ in het hout dat wordt vastgelegd door de meetpunten. De computer maakt daar een kleurenplaatje van. Dat geeft een doorsnee van de stamvoet. De kleuren tonen de al dan niet goede conditie van dat deel van de stam. Je kunt dan nauwkeurig zien of er holtes, dode of zieke plekken zijn en waar nog gezond weefsel is. Als de conditie van de boom erg tegenvalt, zal een kapvergunning voor de boom moeten worden aangevraagd.