Burgers' Zoo is er als de kippen bij!

De vogelafdeling is een paar kippen rijker. In het Zuid-Azië-gedeelte tussen de pelikanen en hoornraven zitten nu Cochinchinese rode kamhoenders (Gallus gallus gallus). Ze leven in bosgebieden en mangroven van Viëtnam, Cambodja en Thailand.

Wie denkt gewone boerderijkippen te zien, zit er niet veel naast. Deze ondersoort van het rode kamhoen is zeer waarschijnlijk de stamvader van het ons bekende huishoen. De haan heeft een prachtkleed van oranje, rode, bruine en zwarte veren met een groene metaalglans. Aan de grotendeels naakte kop hangen witte oorlellen en rode keellellen. De opvallend gezaagde rode kam van de haan is aanleiding geweest voor de soortnaam ‘rode kamhoenders’. De hennetjes zijn een stuk kleiner dan de hanen en hebben een veel neutraler verenkleed. Tijdens de rui (tussen juni en oktober) verliest de haan een deel van zijn opvallende verenpracht: met name de felgekleurde kop- en nekveren maken dan plaats voor korte afgeronde zwarte veertjes.

Zo wordt de haan tijdens de periode dat hij kwetsbaarder is minder opvallend voor roofdieren. Bij het huishoen is deze zogenaamde 'eclipsrui' helemaal verdwenen.

De domesticatie van de kip stamt al van voor 3000 voor Christus. Aanvankelijk werden hoenders alleen gehouden als offerdieren. Pas veel later ging men hoenders houden voor de eieren en het vlees. De Romeinen zagen in hoenders het symbool voor gezondheid en vruchtbaarheid; kippen, omdat ze zoveel eieren konden leggen en hanen omdat zij zo’n uitgebreide balts hadden. Daarnaast kenden de Romeinen het ‘kippenorakel’, waarbij de kippen in een hok met voer door wel of niet te eten voor- of tegenspoed zouden voorspellen. Het dominante gedrag van de hanen werd al lang geleden uitgebuit in de zogenaamde hanengevechten, die helaas nog steeds voorkomen. De hanen hebben grote sporen aan hun poten, waarmee ze elkaar lelijk kunnen verwonden. Maar het meest bekend is de haan door het kraaien, met andere woorden: de haan als ‘wekker’. Hoe praktisch dit kraaien in de ochtend ook is voor de mens, het heeft op dat tijdstip alleen een territoriale functie.

De boodschap van de haan is dus niet “ wakker worden”, maar “pas op, dit is mijn territorium”. Ook overdag kraait een haan om zijn aanwezigheid in zijn territorium te bevestigen, zeker als een andere haan nadert. Daarnaast heeft kraaien ook een sociale functie; een haan kraait om de groep bij elkaar te roepen of aan te geven dat het veilig is om verder te trekken.

Aan het huishoen is en wordt ook veel onderzoek verricht. Het woord ‘pikorde’ werd in 1922 geïntroduceerd naar aanleiding van een onderzoek naar dominantiebepaling bij een grote groep kippen. Zo wordt in meerdere tweekampjes steeds de dominantie bepaald, waarbij uiteindelijk iedere kip zijn plek in de hiërarchie kent. Alleen hogergeplaatste kippen mogen lagergeplaatste kippen pikken. Een kip kan door het aangaan en winnen van een tweekamp met een hogergeplaatste kip wel stijgen in de hiërarchie.

Rode kamhoenders zijn echte bosvogels. Ze slapen in de bomen en zoeken hun voedsel in de dorre bladerlaag. Ze eten zowat alles wat ze daar tegenkomen: blaadjes, zaden, vruchten, wormen en insecten.

Een haan paart met meerdere hennen. Om een hennetje te paaien en paringsbereid te krijgen ‘danst’ hij om haar heen. Zijn binnenvleugel laat hij daarbij hangen en met zijn binnenpoot krast hij langs de slagpennen. Hoenders kunnen het hele jaar door broeden, maar de piek ligt gedurende het regenseizoen. De hen maakt het nest. Zij graaft daarvoor een kuiltje in grond onder het struikgewas en bekleedt dit met bladeren. Ze legt 5 à 6 eieren, die ze alleen uitbroedt. De kuikens kunnen meteen meelopen en na een week ook al vliegen. Ze gaan vanaf die tijd ook mee de bomen in om te slapen. Hoenders slapen op dunne takken, die moeilijk te bereiken zijn voor roofkatten en dicht bladerdak voorkomt dat uilen hen makkelijk kunnen zien.

…En zo zie je maar, er is heel wat te vertellen over een kippetje!

foto: Arthur Chapman