Patricia Davis: strijd tegen het uitsterven van de doejong

Tien jaar geleden raakte Patricia  gefascineerd door een ongrijpbaar zeezoogdier; de ‘doejong’, ook wel bekend als de Indische zeekoe. Als jonge bioloog in Palau – een groep van Pacifische kalksteeneilanden achthonderd kilometer ten oosten van de Filippijnen – kreeg Patricia de mogelijkheid om deze fascinerende dieren te zien, die nog het nauwst verwant zijn aan de olifant. Het baarde haar zorgen dat uit onderzoek naar voren kwam dat er nog slechts een kleine populatie bestond. De doejong staat symbool voor de algehele benarde toestand van de oceanen en het verlies van de waanzinnige – en weinig bekende – mariene biodiversiteit als gevolg van menselijk handelen.

Kwetsbaarheid

De doejong is het enige herbivore zeezoogdier ter wereld dat zeegras eet dat in tropische ondiepe kustwateren groeit. De International Union for the Conservation of Nature (IUCN) beschouwt de doejong als kwetsbaar voor uitsterven. De grootste populatie van ongeveer 80.000 dieren leeft in de Australische wateren, maar in andere gebieden – zoals rond de Malediven en Mauritius – zijn ze al uitgestorven. In oostelijk Afrika telt de grootste populatie slechts rond tweehonderd dieren. Dat doejongs zich traag voortplanten en bovendien maar langzaam volwassen worden, maakt hen extra kwetsbaar voor uitsterven.

Groeiende jacht

Sinds jaar en dag vallen de langzaam bewegende doejongs in veel landen ten prooi aan jagers vanwege hun vlees. De traditionele jacht was veelal toebedeeld aan deskundige vissers en bedoeld voor belangrijke culturele evenementen, maar met de opkomst van gemotoriseerde boten in de laatste vijftig jaar werd de jacht op doejongs efficiënter en alledaags. Hoewel veel landen in de twintigste eeuw wetgeving introduceerden om de doejong te beschermen, was dit in sommige gevallen te laat en in de meeste gevallen slecht geïmplementeerd.

Bijvangst

In veel landen zijn de doejongpopulaties inmiddels zo klein dat het de tijd en brandstofkosten niet waard is voor vissers om ze te zoeken. Tegenwoordig komen ze veelal terecht in grote visnetten, met name de ‘kieuwnetten’, die voor langere perioden in ondiep water liggen. Doejongs raken verstrikt in deze netten, kunnen daardoor niet naar het wateroppervlak komen om te ademen en verdrinken snel. Daarnaast wordt het voortbestaan van de zeegrasbedden op veel plaatsen bedreigd door bodemerosie en door vervuiling als gevolg van ontbossingen en ontwikkelingen aan de kust. In sommige gevallen komen doejongs ook om bij botsingen met motorboten of als gevolg van dynamietvissen.

Hert onder water

Vanuit een evolutionair perspectief bezien, zijn doejongs genetisch uniek en de enige nog levende tak van de Dugongidae-familie. Het andere familielid, Stellers zeekoe, is tot aan uitsterven toe vervolgd vanwege zijn vlees en olie. Ecologisch gezien zijn de doejongs het equivalent van het hert onder water, waar ze door het grazen de zeegrasbedden gezond helpen houden en ruimte creëren voor nieuwe groei. Deze zeegrasvelden onderhouden een scala aan vissoorten, zeekomkommers en verschillende weekdieren waar kustgemeenschappen van afhankelijk zijn voor wat betreft inkomsten en overleving. Daarnaast zijn doejongs ook vaak onderdeel van het culturele erfgoed van verschillende gemeenschappen, waar mythen en ceremonies rond dit zeezoogdier ontstonden.

Innovatieve aanpak

Patricia en haar team kunnen niet alle doejongpopulaties in de wereld beschermen; een prioriteitstelling maakt duidelijk welke populaties de meeste kans van overleven hebben en welke niet. Het is van belang bewustwording van het uitsterven van de doejong bij het grote publiek te creëren; zonder kennis van dit geweldige dier zullen mensen immers geen actie ondernemen om de doejong te beschermen. Ook is het noodzakelijk innovatieve manieren te ontwikkelen om menselijke behoeften voor wat betreft hun dagelijkse overleving  te balanceren, waarbij de kans dat doejongs terechtkomen in de visnetten wordt verkleind. Dit vereist een aanpak op lokaal niveau gericht op creativiteit en duurzaamheid.

Hotspots

De non-profit organisatie Community Centred Conservation (C3) die Patricia met haar partners oprichtte, is een baanbrekende, snelle ‘low-cost’ aanpak van het verzamelen van de broodnodige informatie over de status, distributie en bedreigingen van de doejongs in ontwikkelingslanden. C3 identificeerde ‘doejonghotspots’ waar de dieren zich voeden en observeert deze regelmatig. Met het prijzengeld van Future for Nature start C3 een proefproject in kustgemeenschappen, waarbij in ruil voor de bescherming van de belangrijkste ‘doejonghotspots’, mensen een betere toegang tot de markt kunnen realiseren, alsook gezondheidszorg en onderwijs. Dit model zal een win-winsituatie teweeg brengen voor vissersgemeenschappen en de bredere mariene omgeving; haaien, zeeschildpadden, vissen en ongewervelde dieren zullen immers van het beschermde habitat profiteren.