“Dezelfde, maar dan in het rood”

Nee, het gaat niet over een nieuwe auto. In ZieZoo nummer 89 werd op de middenpagina’s al kort de komst van rode duikers aangekondigd. Inmiddels laten de twee dieren bij de bongo’s zich goed zien, zeker als het wat rustiger is. Na de blauwe duikers is dit de tweede duikersoort die ons park rijk is. Om te voorkomen dat u verwacht dat we straks naast grijze ook roze olifantjes gaan houden, is het hoog tijd om u wat meer te vertellen over duikers in het algemeen en onze ‘nieuwe kleur’ in het bijzonder.

Een blauwtje lopen

Burgers’ Zoo houdt al sinds 1994 blauwe duikers. Deze duikers hebben niets met Burgers’ Ocean te maken, maar dit zijn kleine antilopen uit de oerwouden van Afrika. De naam ‘duiker’ komt uit het Afrikaans en heeft ermee te maken dat ze bij onraad letterlijk in het struikgewas ‘wegduiken’ en onvindbaar zijn. De blauwe duikers lijken vooral grauw van kleur, maar als de zon op hen schijnt, wordt duidelijk waaraan ze hun volledige naam danken. Sinds 1995 houdt Burgers’ Zoo het Europese stamboek van de blauwe duikers bij. Blauwe duikers zijn nog helemaal  niet bedreigd in Afrika, maar de Europese Vereniging van Dierentuinen (EAZA) hoopte op termijn een fokprogramma voor de ernstig bedreigde Aders duiker uit Tanzania op te zetten en met de blauwe duiker min of meer ‘te oefenen’. Aanvankelijk verliep dit met veel succes, maar helaas dreigt de populatie nu toch aan inteelt ten gronde te gaan. Alle blauwe duikers in Europa stammen af van tien dieren die lang geleden uit het wild gehaald zijn en inmiddels zijn alle dieren aan elkaar verwant. Als verwante dieren samen jongen krijgen, neemt de kans op afwijkingen in alle vormen toe. Bij de blauwe duikers toonde zich dat in de geslachtsverhouding van de jongen. In Burgers’ Zoo zijn in totaal 14 blauwe duikers geboren, allemaal vrouwtjes! De eerste 5 of 6 waren we nog erg gelukkig, temeer daar een mannetje met twee of drie vrouwtjes gehouden kan worden. Inmiddels zijn echter de mannetjes van één van de twee ondersoorten gestorven en leven er alleen nog vrouwtjes, plus een onvruchtbare man in de Bush, bij de aardvarkens. Er is nog een andere ondersoort van de blauwe duiker, maar alle pogingen om mannetjes van die ondersoort te laten paren met vrouwtjes van de andere ondersoort, hebben gefaald. Er zijn drie miskramen geboren, maar daar bleef het bij. Kortom: de populatie in Europa lijkt gedoemd om uit te sterven. Er zijn mogelijkheden om dieren uit Afrika te importeren, maar dat betreft dan weer een andere ondersoort en misschien wil het daarmee ook niet lukken met de fok en dan zijn er voor niets dieren uit het wild gehaald. Er is ook niet veel belangstelling voor dierentuinen om blauwe duikers uit Afrika te importeren; het is duur en men vind ze niet zo fraai.

Rood is de mode

Inmiddels had Dresden Zoo uit Duitsland in 1997 drie rode duikers uit een dierentuin in Zuid-Afrika geïmporteerd. Deze soort, die ook niet bedreigd is, maar door dierentuinen mooier gevonden wordt, vermeerderde zich goed in dierentuinen en op het moment leven er 17 rode duikers in Duitse dierentuinen plus Burgers’ Zoo. Vorig jaar bleek er onder de Duitse dierentuinen, in tegenstelling tot destijds bij de blauwe duikers, wèl grote bereidheid te bestaan om vers bloed uit Zuid-Afrikaanse dierentuinen aan de populatie in Europa toe te voegen. Als het meezit, komen er deze maand zes rode duikers uit dierentuinen in Zuid-Afrika de Europese gelederen versterken. Dat lijkt op het eerste oog niet nodig, omdat het aantal in Europa gestaag groeit, maar nu valt al op dat de sterfte onder net geboren dieren hoger is dan een paar jaar geleden. Dat is één van de tekenen van inteelt. Vanwege die uitbreiding van het aantal bloedlijnen heeft Burgers’ Zoo besloten om ook mee te doen met het stamboek van de rode duikers en deze soort in de collectie op te nemen. Vorig jaar kwamen er twee mannetjes, dit voorjaar een vrouwtje en eigenlijk wordt al rond de jaarwisseling haar eerste jong verwacht.

Alleen een ander kleurtje?

De blauwe duikers zijn te zien in het verblijf van de dwergnijlpaarden naast de wrattenzwijnen, en in de Bush, terwijl de rode duikers bij de bongo’s te bewonderen zijn en door bezoekers al regelmatig uitgemaakt worden voor jonge bongo’s. Het meest opvallende verschil tussen beide soorten is inderdaad de kleur. Daarnaast valt ook duidelijk het verschil in grootte op. Blauwe duikers leven dichter in het oerwoud dan hun rode verwanten; daar is de begroeiing dichter en om nog steeds te kunnen ‘duiken’ moesten ze dus wel kleiner zijn! Rode duikers komen dus meer in open gebieden voor dan blauwe duikers; aangezien we in de nieuwe savanne een duikersoort willen laten zien, maar niet al te dichte begroeiing (anders ziet u ze niet!) past deze soort dus beter. Rode duikers leven dus meer in graslanden en daar is water schaarser dan in het regenwoud. Onderzoekers hebben gezien dat rode duikers eigenlijk zelden water drinken, maar dus blijkbaar het grootste deel uit het voedsel halen. Aan de rand van het regenwoud leven ook veel apensoorten, die daar meer op de grond durven te komen dan in het regenwoud. Met name groene meerkatten (over kleuren gesproken!) zoeken rode duikers graag op om hen te vlooien; voor de antilopen een handige manier om van vervelende insecten af te komen, voor de apen een leuke aanvulling op hun dieet.

Wat volgt er nu: zwarte, grijze of roodflank duikers?

Geloof het of niet: maar ze bestaan allemaal, net zoals geelrugduikers, zwartvoorhoofdduikers en witbuikduikers, om maar een paar van de 17 soorten te noemen. Het lijkt niet echt origineel, maar waarom zou je een moeilijke naam verzinnen als het beestje er nu eenmaal zo uitziet? Wij zullen het echter bij deze twee soorten laten, omdat ze prima in het Oostafrikaanse verhaal passen dat we op safari willen vertellen. En dat is ons doel: bezoekers onder de indruk brengen van leefomgevingen. Als u aan het eind van de dag bij het bongoverblijf staat, en u ziet de twee rode duikers tevoorschijn komen en van de blaadjes knabbelen, dan staat ook u verwonderd te kijken en hebben wij weer een beetje ons doel bereikt.